Dit artikel verscheen in de vierde edite van GEO-INFO, het vakblad van geo-informatie in Nederland en is geschreven door Klaas van den Berg. De originele publicatie is te vinden op www.geoinformatienederland.nl (inloggen verreist).
“De energietransitie in Nederland is in een stroomversnelling gekomen. De roep om duurzaam opgewekte energie, op de juiste plaats op het juiste tijdstip is nog nooit zo hoog geweest. Het Groninger gasveld is niet meer de onuitputtelijke bron van energie die we ooit hadden en ook de oorlog in Oekraïne zorgt voor een stevige prijsstijging. Die is inmiddels zo groot dat bedrijven het hoofd niet meer boven water kunnen houden en huishoudens geconfronteerd worden met energiearmoede.
Netuitbreiding alleen niet voldoende
Zowel de ACM (Autoriteit Consument en Markt) als de netbeheerders proberen nu door te pakken met netuitbreiding. Het kabinet steunt dit door vergunningstrajecten te willen versoepelen. Maar netuitbreiding om congestie tegen te gaan is niet zomaar gerealiseerd. Daarbij is het wellicht de oplossing voor een stuwmeer aan capaciteitsaanvragen, maar daarmee nog niet direct de oplossing voor de energieproblematiek! Daar is meer voor nodig.
Lokale opslag en inzet van waterstof
Ons energienet bestaat inmiddels uit meer dan louter aardgas en elektriciteit. Het gebruik van waterstof en warmtenetten breidt zich uit en het zijn goede energiedragers voor duurzaam opgewekte energie. Ook worden nu batterij-oplossingen in het elektriciteitsnet ingezet. Hiermee is de duurzaam opgewekte energie lokaal vast te houden voor gebruik als er minder beschikbaar is. De onlangs door minister Jetten geopende Giga-storage batterij bij Lelystad is daar een mooi voorbeeld van. In het net is heel veel ruimte beschikbaar voor deze oplossingen en men voorspelt veel uitbreiding van deze toepassingen.
Gasunie is ondertussen bezig met het uitbreiden van haar waterstofnetwerk door heel Nederland. Het doel hiervan is om voornamelijk de industrie de mogelijkheid te geven om op termijn van hoogcalorisch aardgas over te kunnen stappen naar groene waterstof.
Beide voorbeelden zijn oplossingen voor het vervangen van het altijd veronderstelde beschikbare aardgas. Marktgedreven oplossingen, businesscase georiënteerd, maar wel sterk duurzaam gemotiveerd.
Maar waar ligt de regie?
Nu lijkt het alsof de oplossing hiermee binnen handbereik is, maar waar zit nu de landelijke regie op de totaaloplossing van de combinatie energieproblematiek en het duurzaamheidsvraagstuk? Netbeheerders onderling beginnen inmiddels data over hun netwerken, de capaciteit, het gedrag ervan, maar ook de ligging, onderling te delen. Het doel hiervan; als men onderling overschotten en tekorten zou kunnen delen, kan men ook onderling afspraken maken over de oplossingen die hiervoor nodig zijn.
Samenhang van data ontbreekt
Data die hiervoor aanwezig en inzetbaar is, is vaak sterk geo-georiënteerd. Omdat netbeheerders hun assets middels GIS in kaart hebben gebracht, spelen GIS systemen hierin een centrale rol. Wat ontbreekt is onderlinge samenhang, een plek waar alle gegevens in samenhang met elkaar zijn verzameld, een gemeenschappelijk gegevensuitwisselpunt waar overheid, netbeheerders, marktpartijen maar ook bijvoorbeeld energiecoörporaties gegevens aan kunnen leveren en uit kunnen halen. Gegevens die voor hun, vaak regionaal georiënteerde problematiek tot een versnelling kunnen leiden.
Wetgeving staat in de weg
De gegevens zijn er allemaal wel, dat is het probleem niet. Echter, ze mogen onder de huidige wetgeving niet gedeeld worden. Netbeheerders mogen vanuit hun rol zoals die is vastgelegd, dergelijke innovaties niet aangaan omdat ze deze niet in de tarieven mogen versleutelen. De huidige gas- en elektriciteitswet, die nog steeds vervangen moet worden door de nieuwe energiewet, houdt dit tot nu toe tegen. Onlangs is de ACM gevraagd hier milder mee om te gaan, maar dat maakt nog niet dat een dergelijk gegevensknooppunt spontaan ontstaat. Daar is visie voor nodig en een platform waar dat waargemaakt kan worden. Verder speelt ook de AVG hier een rol; energiegegevens van huishoudens mogen niet herkenbaar gedeeld worden.
Energie-gerelateerde data moet openbaar worden
Data is geen wondermiddel op zich. Je moet er wel wat mee doen. Alleen gerichte actie maakt van gegevens informatie. De data-uitdaging die hier speelt is echter van een dergelijk grote orde, dat we van tevoren niet kunnen voorspellen wat de gewenste uitkomst is. De hoeveelheid doorsnedes en analyses die gemaakt moeten worden om tot een goed werkend duurzaam energie landschap te komen is daarvoor te divers. Daarom is het ook van belang dat energie-gerelateerde data openbaar beschikbaar wordt gesteld vanuit de overheid, de netbeheerders, en private partijen om zo een gezamenlijk beeld van de huidige werkelijkheid te kunnen maken. Zo real-time mogelijk, met historische gegevens, zodat er ook een voorspellende waarde aan kan worden gehangen.
Met het combineren van data en gezamenlijk ter beschikking stellen hiervan wordt het maken van analyses op duurzame mogelijkheden een stuk eenvoudiger, sneller, goedkoper en vooral beter.
Wel zijn er dan nog een paar belangrijke vragen die beantwoord moeten worden. Waar zou deze data bijvoorbeeld gehost moeten worden? Bij de overheid? Of is een DataUnie een idee? En hoe gaan we dat maken; data gedistribueerd over de eigenaren of alles lokaal kopiëren? En hoe gaan we om met data-consistentie en -kwaliteit? Allemaal technische vragen waar oplossingen voor te bedenken zijn.
GIS: de sleutel tot regie
Wat bovenaan staat is dat GIS een centrale rol kan spelen. GIS is een belangrijk bouwblok in de informatiehuishouding die essentieel is om regie te kunnen hebben en houden op de energietransitie. Als geheel, maar ook op kleinere schaal, zodat overheden en bedrijfsleven samen de goede dingen goed kunnen doen.
De mogelijkheden binnen de huidige GIS-platformen zijn ruim toereikend genoeg om bestaande data in kaart te brengen en te visualiseren. Wat er nu moet gaan gebeuren is dat data georganiseerd beschikbaar wordt besteed aan de markt en de overheden om vervolgens gezamenlijk de meerwaarde ten behoeve van de energietransitie uit te nutten. De vraag is uiteraard wie hier de handschoen op gaat pakken…”
Over de auteur
Klaas van den Berg is senior projectleider energie bij MUG Ingenieursbureau.
kvandenberg@mug.nl
