Met één klik op de kaart weten wat kan en mag'. Dat was tien jaar geleden de digitale gedachte bij de Omgevingswet die op komst was. En dat was iets waar de geobranche al jaren op wachtte. Het was ook in 2014 dat het concept 'Laan van de Leefomgeving' werd onthuld: een laan met informatiehuizen, huizen gevuld met omgevingsdata. Op zich een goed idee, maar het duurde niet lang voor het concept verstrikt raakte in regelgeving en politiek.
Nu moeten we ons behelpen met het DSO (Digitaal Stelsel Omgevingswet), en de daarbij behorende documentenstandaarden. Het DSO is bruikbaar voor vergunningen en juridische processen, maar niet bruikbaar voor ruimtelijke opgaves. Gelukkig is er hoop. Recent kwam vanuit Den Haag de visie 'Zicht op Nederland'. Daarmee gaat een data-infrastructuur ontwikkeld worden die wel invulling geeft aan de complexe maatschappelijke opgaves als een energietransitie.
De ontbrekende informatieschakel
Intussen verzet de geobranche nog iedere dag extra werk. MUG Ingenieursbureau probeert met de beschikbare middelen zo slim mogelijk (geo)datagedreven te werken. We maken onze eigen 'laan', door met FME-scripts, ruimtelijke plannen, landelijke voorzieningen (Kadaster, KLIC), PDOK en vele andere bronnen te bevragen. Op die manier verkrijgen we informatie die werkbaar en toepasbaar is, bijvoorbeeld bij netverzwaringsprojecten. Complexe maatschappelijke vraagstukken zoals de energietransitie vragen om heldere oplossingen. Want zonder die oplossingen moet elke actor in de energietransitie zijn eigen omgevingsdata verzamelen. We kunnen dan ook niet wachten tot de visie 'Zicht op Nederland' tot een data-infrastructuur leidt.
Groeiende vraag naar databronnen?
De grootschalige netverzwaring van het elektriciteitsnet is nodig om de noodzakelijke verschuiving van aardgas naar duurzaam, decentraal opgewekte elektriciteit mogelijk te maken. Het realiseren van dit nieuwe elektriciteitsnetwerk is de grootste verbouwing die Nederland ooit kende, en heeft een enorme impact op de leefbare ruimte. 'Het bedenken waar een kabel langs moet lopen is simpel vergeleken bij de moeite die moet worden gedaan om deze kabel daadwerkelijk de grond in te krijgen. Want er is een grote hoeveelheid ondergrondse en bovengrondse infrastructuur aanwezig, en er zijn allerlei wettelijke belemmeringen. Directe toegang tot databronnen die meer kunnen vertellen over deze infrastructuur en belemmeringen, zorgt voor een efficiënte re aanpak in de gehele energietransitie. Het direct inpassen van 'state of the art-innovaties' kan het proces nog meer versnellen.
Partner in de energietransitie
Waar wij ruim dertig jaar geleden begonnen met een incidenteel ontwerp of de aanleg van een windpark, zijn we inmiddels gepokt en gemazeld als het gaat om energie-gerelateerde werkzaamheden. Door de 'praktische denkers' van MUG Ingenieursbureau en 'slimme doeners' van haar zusterorganisatie Koninklijke Sjouke Dijkstra zijn wij al tientallen jaren een partner in de energietransitie.
Focus op de energietransitie
In 2018 lag de nadruk binnen ons werk op het aansluiten van wind- en zonneparken op het energienet. In die periode waren kabeltracés maximaal 5 kilometer lang. Maar door krapte op het net, en het belang van aansluiten, zijn de netbeheerders nu bezig met veel netverzwaringsactiviteiten. Ook zijn tracés nu regelmatig langer dan 700 kilometer. Dit type werkzaamheden nam een vlucht vanaf 2020. Steeds vaker verzorgde MUG sitescans en conditionerende onderzoeken voor zonneparken en kabeltracés. Maar we deden ook haalbaarheidsonderzoeken vanuit de RES (Regionale Energie Strategie).
Inmiddels zijn wij ook een gewaardeerde partner voor vergunningsmanagement, omgevingsmanagement voor grootschalige netuitbreidingen, en vergunningstrajecten voor allerhande boven- en ondergrondse aanpassingen. We ontwerpen tracés, maken kabeltracés obstakelvrij, en realiseren schakelstations. Daarmee helpen we ontwikkelaars, aannemers, netbeheerders en commerciële energieleveranciers bij de inrichting van grootschalige energieprojecten.
Toegenomen werkzaamheden en het belang van data
Door onze betrokkenheid bij een aantal grote aanbestedingstrajecten en veel andere projecten, is de hoeveelheid projecten en activiteiten (vooral rondom netverzwaring) die we omhanden hebben geëxplodeerd. De omvang van de werkzaamheden rond een netuitbreiding en het aantal betrokkenen wordt zo groot, dat verregaande digitale ondersteuning en LEAN ingerichte processen onontkoombaar zijn. Door middel van innovatieverkenningen, datagedreven werken en de 3D-benadering zijn we intern druk bezig geweest met optimalisaties. Hieronder volgen een paar voorbeelden met de nadruk op geodata.
Slimmer werken met een iPhone Pro
Niet alle data zijn al beschikbaar. Er moet ook gemeten worden, en nieuw aangelegde infrastructuur moet vastgelegd worden in het KLIC (Kabels en Leidingen Informatie Centrum). Voor deze inwinning en vastlegging werd meestal traditionele landmeetkundige apparatuur ingezet. Groot nadeel is dat de netverzwaring ook in bebouwd gebied plaatsvindt. Daar is de gps-dekking niet altijd optimaal, en de overlast door (graaf)werkzaamheden moet juist beperkt blijven. De inzet van een iPhone Pro's reality capture met behulp van densematching zorgt voor een enorme verbeterslag. Zo'n iPhone is voorzien van landmeetkundige locatiebepaling (RTK-GPS). Je loopt om de sleuf en maakt een opname. Die opname kan later worden omgezet in een puntenwolk. Je hebt daardoor niet altijd gps-dekking nodig tijdens het maken van de opname.
Van 2D naar 3D
Het ontwerpen van een leidingentracé is relatief eenvoudig. Steeds vaker vindt verschuiving naar 3D plaats. Helaas is KLIC niet in 3D beschikbaar, en is omzetten naar 3D (onder andere door middel van proefsleuven) nog nodig. Door in 3D te werken, zijn raakvlakken vaak beter inzichtelijk, en is er beter zicht op vrije ruimte en verplichte afstanden. 3D maakt ook 3D-visualisaties en augmented reality mogelijk.
Augmented reality
Een 3D-ontwerp heeft al veel meerwaarde. Desondanks is het erg gewenst om - voor de daadwerkelijke realisatie - ook op locatie de sleuf te bekijken, veelal samen met andere stakeholders. Ter plaatse is goed te zien hoe het ontwerp in de werkelijke ruimte past. MUG zet augmented reality in om het ontwerp te projecteren in de werkelijkheid (ook in combinatie met de 3D-KLIC-weergave). Dit geeft naast een meer theoretische modelbenadering, extra mogelijkheden om onvoorziene clashes te detecteren, en om locaties voor proefsleuven te bepalen. Het zou dus mooi zijn als 'Zicht op Nederland' de 3D-component ook meeneemt.
KLIC-data
Om de bestaande ondergrondse infrastructuur te kunnen interpreteren is KLIC een belangrijke databron. KLIC is echter van uit het perspectief van de WIBON en graafschade ontwikkeld, en is veel minder bruikbaar voor ontwerpactiviteiten. Door middel van een complex FME-script worden KLIC-data omgezet in veel beter bruikbare data voor ontwerpen. Daarbij wordt door middel van proefsleuven ook de Z-waarde aan de afzonderlijke leidingen toegevoegd.
Kadastrale eigenaren
Vanuit omgevingsmanagement is er veel contact met bewoners van gebieden waar nieuwe infrastructuur (en bovengrondse transformatoren) ingepast worden. De kadastrale eigenaar is hierbij belangrijk. Maar ook voor het Kadaster geldt dat het niet is ingericht op dit soort projecten, maar meer op bijvoorbeeld notarissen. Via scripts en APl's van het Kadaster wordt het Kadaster door MUG nu zo bevraagd, dat de kadastrale eigenaar op een bruikbaarder manier opgevraagd en gebruikt kan worden.
'GEODATA LEVEREN EEN GERICHTE BIJDRAGE AAN ÉÉN VAN DE BELANGRIJKSTE ACTIVITEITEN BINNEN DE ENERGIETRANSITIE'
GIS-portaal met omgevingsdata
Naast de ligging van bestaande kabels en leidingen, bomen, lantaarnpalen, erfgrenzen, de eigenaarssituatie en dergelijke, zijn er veel meer belemmeringen die belangrijk zijn voor de kabeltracés. Denk aan de aanwezigheid van archeologische vondsten, bodemverontreiniging, niet gesprongen explosieven en ecologische aspecten. De oplossing is een gevuld GIS-portaal met relevante omgevingsdata. Daarmee kunnen de eerste quickscans digitaal en snel uitgevoerd worden, evenals risicogerichte detailonderzoeken. Vanuit vele open bronnen (PDOK, atlassen, provincies) maar ook met eigen data, halen we deze data naar ons toe.
Ruimtelijke plannen/DSO geen oplossing
Helaas biedt het DSO voor onze toepassing geen oplossing, maar 'Zicht op Nederland' en Vivet (Verbetering van de Informatievoorziening voor de Energietransitie) kunnen ons in de toekomst meer brengen. De opgaven vanuit de energietransitie, maar ook de landbouwtransitie, woningopgaven en klimaatadaptatie vragen veel meer dan een DSO ons kan bieden. Wij (en vele anderen) bevragen en bewerken (met scripts) de traditionele omgeving Ruimtelijke Plannen, en we bevragen vele bronnen. Een groot deel van onze projecttijd (en kosten) besteden we aan het zoeken, vinden en bewerken van deze data.
Toekomst en de vraag naar duidelijkheid
De beschreven optimalisaties, zijn nog maar het begin. Al eerder ontwikkelden wij een prototype van een profileringstool om een indicatieve kostenschatting (lengte, belemmeringen, aantal gestuurde boringen etc.) te maken van het beoogde tracé, of van varianten daarvan. Dit prototype willen we omzetten in een product. Om dit prototype dagelijks inzetbaar te maken, hebben we landelijk beschikbare gestandaardiseerde data nodig. Een landelijk inzetbare tool zou ons werkproces dus flink verbeteren.
CONCLUSIE
Geodata leveren een gerichte bijdrage aan één van de belangrijkste activiteiten binnen de energietransitie. Naast ingenieursbureaus zijn er vele partijen betrokken die gelijksoortige uitdagingen hebben. De huidige landelijke geovoorzieningen zijn niet ingericht op dit soort vraagstukken, en iedere dag improviseren we gezamenlijk om de opgaven effectief en efficiënt in te vullen. Met de komst van de visie 'Zicht op Nederland' en de steun van demissionair staatssecretaris Van Huffelen, wordt er eindelijk gehoor gegeven aan onze vraag om een digitale datavoorziening. De focus ligt daarbij op digitalisering die helpt bij de aanpak van maatschappelijke uitdagingen. Dat betekent dat het accent meer ligt op hoe we digitalisering in onze samenleving effectief kunnen inzetten in de praktijk, en minder op beleidsvorming. Wij kunnen niet wachten!
-----
Dit artikel verscheen in de septembereditie van Geo-Informatie Nederland: www.geoinformatienederland.nl
Auteur: Hans Hainje, innovatiemanager Dijkstra Groep
